DİNLEDEBİYAT
Atın yiğidi kendine kamçı vurdurmaz.
1. Verilişine göre İsimler:
a- Özel İsim:
Tek bir varlığı tanıtan sözcüklerdir. O varlığı benzerlerinden ayırıcı özelliği vardır.
Örnek: Mehmet, Kemal, Atilla, Kerem ... - İnsan isimleri
Dünya, Güneş, Satürn .......................- Astronomi isimleri
Türkçe, İngilizce, Japonca ................- Dil isimleri
İngiliz, Fransız, Alman......................- Millet isimleri
Afrika, Asya,Avrupa..........................- Kıta İsimleri
. .. ...
Not:2 Bazı kelimeler ise sadece anlamlarından ötürü insanlara verilir. Aslında bu sözcükler aslen özel isim değillerdir. Cins isimdirler. Ancak bir insanı ayırıp özelleştirmek için kullanıldığında özel isim görevini üstlenirler.
Örnek: Yağmur bugün eve gelir gelmez yattı.
Sevgi bütün derslerden tam not aldı.
Not:3 İnsanlar dışındaki varlık ya da canlılar da özel isim alabilir.Örneğin bir ahırdaki inekleri birbirinden ayırmak için ineklere Sarıkız, Karamöcük, kediye Pamuk, eşeğe Karakaçan özel isimleri verilebilir. Bu isimler onları kendi türleri içinde ayırmaya yarar.
b- Cins İsim:
Benzer varlık ya da kavramların tamamını tanıtan isimlerdir. Cins isim aynı anda hepsi farklı olan ancak aynı tür içinde olan varlık ya da kavramların ortak adıdır.
Örneğin ‘insan’ bir cins isimdir.Yeryüzünde milyarlarca hepsi de birbirinden farklı insan var.Bütün bu insanların tür adı yani cins ismi ‘ insan’ dır. Onları birbirinden ayırabilmek için özel isim kullanırız.
Örnek: tahta, masa, ev, gezegen, arı, soba......
Not-1: Bazı özel isimler cins isim olarak kullanılabilir.
Örnek:
"Dünya" bir gezegenin yani bizim gezegenimizin özel ismidir.
“Dünya Güneş Sistemi’nde bir gezegendir.” cümlesinde özel isim olarak kullanılır.
“ Onu dünyalar kadar seviyordu.” Denildiğinde ise abartma anlamında kullanıldığından özel isim olma yeteneğini yitirmiştir.
Not-2: Bazı cins isimler özel isim olarak kullanılabilir.
Rüyamda sınavda başarılı olduğumu gördüm. "Rüya" cins isim olarak kullanılmıştır.
Bugün sadece Rüya okula gelmedi. " Rüya" özel isim anlamında kullanılmıştır.
2. Oluşuna Göre İsimler:
a- Somut İsimler:
Beş duyu organımızdan en az birisinin vasıtası ile algıladığımız her şey somuttur. Somut varlıkları ifade eden isimlere somut isimler denir.
Örnek:
“Masa” kelimesi hem el hem de göz vasıtası ile algılanabilir. Yani görme ve dokunma duyuları vasıtası ile... O halde masa sözcüğü somut bir isimdir.
“Hava” dokunma duyusu ile algılanabilir. Eğer elimizi sağa sola hızlıca hareket ettirirsek göremediğimiz bir şeye dokunduğumuzu hissederiz. O halde hava sözcüğü de bir somut isimdir.
b- Soyut İsimler:
Beş duyu organı vasıtası haricinde algıladığımız varlık ya da kavramların isimlerine soyut isim denir.
Örnek:
“ Rüya” görülen bir kavramdır. Ancak beş duyu organından herhangi biri vasıta olmadan algıladığımız için somut değil soyut bir isimdir.
“Sevgi” sözcüğü varlığını beş duyu organı vasıtası olmadan hissettiğimiz bir kavramdır.O yüzden soyut bir isimdir.
Not: 1- Bazı somut isimler soyut anlamda kullanılabilir.
Örnek: ‘Kalbimi kırdın.’ cümlesinde kalp sözcüğü aslen somutken burada soyut anlamda ruhen incinme anlamında kullanılmıştır.
Not: 2- Soyut anlamlı sözcükler somut varlıklara verilebilir.
Örnek: ‘Sevgi bu yıl takdir almış.’ cümlesinde ‘sevgi’ sözcüğü aslen soyutken bu cümlede somut bir varlığın adı olmuştur.
3. Sayılarına Göre İsimler
a. Tekil İsimler:
Çokluk anlamı taşımayan isimlere denilir. Sayı itibariyle tek olma bildirirler.Çoğul eki (-ler,-lar)
almazlar.
Örnek: Sıra, Masa, sandalye...
İSİMLER
b. Çoğul İsimler:
Çoğul eki(-ler,-lar) alan isimlere denilir.
Örnek: Sıralar, masalar, sandalyeler ...
Not-1: Bazı tekil sözcükler cümle içerisinde çoğul eki almadan çokluk anlamında kullanılabilir.
Bunlara genel anlamlı sözcükler denilir.
Örnek: ‘Maymun, kafesinde ölü bulundu.’ cümlesinde maymun tekildir.
‘Maymun muz yer.’ Cümlesinde ise tek bir maymun değil yaşayan tüm maymunlar kastedilir.
Not: 2: Çoğul Eki çokluk anlamı dışında anlamlar da kazandırabilir:
-
Yaklaşık anlamı : Kırk yaşlarında vardı.
-
Aile anlamı : Ahmetlere gideceğiz bu akşam.
-
Geniş zaman anlamı : Akşamları yürüyüşe çıkarım.
-
Saygı anlamı : Müdür Beyler içeri teşrif ettiler.
-
Benzeri anlamı : Bu ülke Mustafa Kemaller yetiştirir.
c. Topluluk Bildiren İsimler:
Tekil ya da çokluk olmadan aralarında benzer özellik gösteren varlıkların gruplaşmış toplanmış hallerinin genel ismidir. Bir araya toplanma anlamı taşırlar.
Örnek:
‘Ordu’ askerlik görevini yapanların bir araya getirdiği en büyük topluluklardan biridir. O yüzden topluluk ismidir.
‘Sürü’ inek, koyun, keçi gibi hayvanların bir araya toplanması ile oluşan topluluk.
Not: İki tür topluluk ismi vardır:
1- Doğuştan Topluluk İsmi Olanlar:
Bunlar kelimenin gerçek anlamında topluluk bildirirler. Ordu, orman, aile, demet, grup, tim, takım ...
2- Ad Aktarması Yoluyla Topluluk Anlamında Kullanılanlar:
Sınıf boyandı ( sınıf tekil)
Sınıf pikniğe gitti. ( İçindeki öğrenci grubu kastedildiği için topluluk)
Ankara Türkiye’nin başkentidir. ( Ankara, tekildir.)
Ankara bu konuda Atina’dan farklı düşünüyor.( Ankara ile hükümet kabinesi kastedilmiştir.)
4. Yapısına Göre İsimler
a. Basit İsimler:
Hiçbir yapım eki almamış isimlerdir.
Örnek: Ev, kitap, göz
Not: Bir kelimenin çekim eklerini alması yapısına göre basit olmasını değiştirmez.
Ağaç-lar
İsim K. Çoğul Eki
b. Türemiş İsimler
Yapım eki almış isimlere denilir.
Örnek: ev- li, kitap çı,
Kök yapım eki Kök yapım eki
c. Bileşik İsimler
En az iki kelimenin birleşmesi ile oluşmuş isimlerdir. Değişik şekillerde yapılırlar
1- İsim + isim = aslanağzı, hanımeli ( çiçek isimleri)
2- İsim + fiil = imambayıldı (yemek ismi )
3- Fiil + fiil = çekyat, biçerdöver
4- fiil + isim = bakarkör ( gözünün önündekini göremeyen insanlara denilir)
5- Sıfat + isim = Eskişehir, Kahramanmaraş
6- Takısız İsim Tamlaması Şeklinde Olanlar= Çanakkale