DİNLEDEBİYAT

• Dünya Edebiyatında bu alanda İbn-i Batuda, Marco Polo, ve Herodotos önde gelen edebiyatçılardır.

• Türk Edebiyatında Seydi Ali Reis’in “Mirat-ül Memalik ( Memleketlerin Aynası)” adlı eseri, Evliya Çelebi’nin “Seyahatname”si, Katip Çelebi’nin “Cihannuma”sı bu alanda en ünlü eserlerdir.

• Tanzimat Döneminde tekrar canlanan bu türün Tanzimat ve sonrasındaki temsilcileri:

→ Ahmet Mithat (Avrupa’da Bir Cevelan)

→ Cenap Şehabettin (Hac Yolunda, Avrupa Mektupları)

→ Ahmet Haşim ( Frankfurt Seyahatnamesi)

→ Reşat Nuri Güntekin (Anadolu Notları)

​

​

​

​

​

 Biyografi

​

Bir kişinin hayatını yazmaya denilir. Genel olarak sanat, spor, edebiyat, iş dünyası gibi alanlarda ünlenmiş insanların hayat hikayelerini yazmak şeklinde tanımlar vardır. İşin aslı hayat hikayesinin biyografi sayılabilmesi için ünlü birinin hayatını anlatması diye bir şart yoktur. Herhangi birinin hayat hikayesi de biyografi türü içine girer. Ancak bir eserin ortaya çıkarılış amaçlarından birisinin okuyucuların ilgisini çekmek olmasından dolayı ünlü insanların hayat hikayelerinin ele alınıp yayımlanması söz konusu olmuştur. Çünkü sıradan insanların biyografileri geniş okuyucu kitlelerinin ilgisini çekmez. Ancak ünlü birinin hayat hikayesi özellikle  ilgili alanda olan ya da söz konusu alana ilgi duyan kesimlerce tercih edilecektir.

Biyografinin Özellikleri:

​

• Tarafsız olunmalıdır.

• Gelge, fotoğraf ve tanık gibi verilere dayanmalıdır.

• Biyografgisi anlatılacak kişinin hayatı kronolojik sıralamaya uygun verilmelidir.

• Şahıs tek bir yönü ile değil bütün yönleriyle ele alınmalıdır.

• Subjektif ifadelerden mümkün olduğuncakaçınılmalıdır.

• Açık, sade ve anlaşılır bir dil kullanılmalıdır.

Biyografi Çeşitleri:

​

1.Bilimsel Biyografi:

​

Hayatı verilecek kişinin biyografisi kronolojik sıraya uygun biçimde, bilgi, belde, veri, tanık gibi etmenlerle desteklenerek verilir.

2.Biyografik Roman:

​

Kişinin yaşamını konu alan romanlara denilir. Biyografinin roman kurgusu içerisinde ele alınmasıdır da diyebiliriz.

3.Nekroloji:

​

Kişi öldükten kısa bir süre sonra kişiyi tanıyanla ve sevenler tarafından o kişinin üstün özelliklerinin gazete ve dergi gibi yayın organlarında ele alınmasıdır.

​

​

​

Otobiyografi:

Yazarın kendi yaşamını anlattığı yazılara denilir. Biyografinin yazım tekniği ile ok yönden benzerdir. ancak araştırma yapmaya gerek yoktur çünkü hayatı anlatılacak kişi yazarın kendisidir.  

​

Otobiyografiler  genelde doğumla ya da doğum öncesinde kısa ailevi bilgilendirmelerle başlar. Sonrasında bebeklik, çocukluk, gençlik şeklinde kronolojik olarak ilerler. Burada yanlış anlaşılmaması gereken şey yazarın yazarın doğum, bebeklik gibi dönemleri hatırlama imkanı olmadığından bunları yakınlarından öğrenmiş olduğu gerçeğidir. Be nedenle ilgili dönemler ile ilgili," Annem'in dediğine göre ekinler hasat edildiği sırada doğmuşum," tarzında cümlelerre rastlarız.

​

Otobiyografiler okuyanların bir şeyler öğrenmesi amacıyla yazılırlar. Yazarın eserini yazdığı döneme kadar olan öz yaşam öyküsünü barındırırlar.

​Bir hikaye üç bölümden oluşur:

Serim : Hikayenin giriş bölümüne denilir.Olayın geçtiği zaman, çevre ve kişiler tanıtılır.

Düğüm:  Hikayede olayın yoğunluk kazandığı bölümdür. Olay bütün ayrıntılarıyla ele alınır.

Çözüm:  Olayın bir sonuca bağlandığı bölümdür.

Hikaye Çeşitleri:

1- Olay Hikayesi:

​

Maupassant tarzı hikaye de denilir. Hikayenin planına uygun işlendiği çeşittir. Olay merak uyandırcı şekilde sürükleyici bir anlatıma sahip şekilde işlenir.

En önemli temsilcisi Fransız Guy de Maupassant’ tır. Bu yüzden olay hikayesinin diğer ismi de “Maupassant” olmuştur.

Türk Edebiyatında Ömer Seyfettin bu türün önemli temsilcilerindendir. Ayrıca Refik Halit Karay, Reşat Nuri ve Hüseyin Rahmi Gürpınar olay hikayesi alanında ünlü edebiyatçılarımızdandır.

2. Durum Hikayesi:

​

Çehov tarzı hikaye olarak da bilinir. Çünkü bu alandaki en önemli temsilcisi Rus hikayeci Anton Çehov’dur.

Bu hikaye anlayışında olay değil günün bir kesiti anlatılır. Hikaye planına da uyulmaz. Merak uyandırma amacı ile sürükleyicilik ve heyecan yoktur. Daha çok hayal gücünü canlandırmaya çalışır.Kişiler kendi doğal halleri ile aktarılır. Bir düşünce kabul ettirilmeye çalışılmaz.

Tarık Buğra, Memduh Şevket Esendal ve Sait Faik Abasıyanık bu türde önemli edebiyatçılarımızdır.

3. Modern Hikaye:

​

İnsanların yaşamlarında her zaman gördükleri sıradan olayların arka planını ortaya çıkarmaya çalışan hikaye türüdür.

Genelde toplumsal ve ahlaksal bozuklukları işler. Modernleşme sürecinde insanın geçirdiği değişimi  farkettirmeden eleştirerek okuyucuların gözleri önüne serer.

Bu türün öncülerinden Franz Kafka dünya edebiyatında, Haldun Taner ise bizim edebiyatımızdadır .

​

​

​

2: Roman:  

​

Olmuş ya da olabilecek olayları anlatan uzun ve ayrıntılı olay yazılarına denir. Hikaye türüne göre kişi, zaman ve mekan bakımından fazlalık söz konusudur.

​

Bir roman üç bölümden oluşur:

​

Serim  : Roamanın giriş bölümüne denilir.Olayın geçtiği zaman, çevre ve kişiler tanıtılır.

Düğüm:  Hikayede olayın yoğunluk kazandığı bölümdür. Olay bütün ayrıntılarıyla ele alınır.

Çözüm:  Olayın bir sonuca bağlandığı bölümdür.

Romanın Unsurları:

​

1. Kişi (kahramanlar):  Romanda ana karakter ve yardımcı karakterler vardır.

                                  Roman kişileri “tip” ve “karakter” olarak karşımıza çıkar.

Tip: 

Belli bir sınıfı temsil eden kişilere denir. Evrensel özelliklere sahiptirler.Tipler kızgın,mutlu,  alıngan, kıskanç ...özelliklerin sadece birini gösterirler. Bir nevi kıskanç sa hep kıskançtır, alıngan ise hep alıngandır.

Örneğin seyredilen herhangi bir dizi de çok konuşan ve laf taşıyan bir kadın tipi olabilir. Farklı dizi ya da filmlerde de aynı çok konuşan ve dedikoducu tipin özelliklerinin aşağı yukarı aynı olduğu görülür.

​

Karakter: Romanda birçok farklı yönü verilen , var olan özelliklerinin de olayın gidişatı içinde değişebildiği kişilere denilir. Tip özelliği olan geneli temsil etmezler. Kendine özgüdür.

​

2. Olay: Hikayede genel olarak tek bir olay anlatılır. Romanda ise temel bir olayın içinde iç içe geçmiş bir sürü   olay anlatılır. 

​

 3. Çevre (yer):  Romanın ana olay ve içe içe geçmiş olaylarının gerçekleştiği yerlerdir.

​

4. Zaman: Romanda zaman kavramı geniştir.  Düşünceler kullanılarak zamanda ileri ya da geri gidilip gerçekleşcek ya da gerçekleşmiş olaylar anlatılabilir.

​

 5. Fikir: Her romanda olmasa da romanlarda verilmek istenen bir mesaj olabilir.

​

6. Dil ve Anlatım:  Romanın üslubudur. Açık ya da kapalı bir anlatımı mı var, betimlemeler uzun mu kısa mı ...gibi. Bunun dışında romanda hakim bakış açısı da dil ve anlatım özellikleri kapsamına girer. Romanlarda genel olarak 1. ve 3. kişi anlatımı kullanılır.

Romanda Bakış Açıları:

​

1.İlahi Bakış Açısı:

Bu bakış açısında anlatıcı olayların dışındadır. Olayları tüm yönleri ile görür ve bilir. O kadar ki kahramanın birazdan ne yapacağını, içinden geçenlerin ne olduğunu dahi bilir. Anlatıcının bu tür yeteneklerinden dolayı ilahi bakış açısı denilmiştir.3. tekil kişi kullanılarak anlatım yapılır.

2.Gözlemci Bakış Açısı:

Bu bakış açısında da gözlemci olayların dışında yer alır. Ancak anlatıcının bildikleri gördükleri ve duydukları kadardır.Gelecek ya da geçmişle ilgili bilgisi yoktur. Kahraman ve tiplerin içinden geçenleri bilemez. 3. Tekil kişi anlatımı kullanılır.

3.Kahraman Bakış Açısı:

Bu bakış açısında olayı kahramanın kendisi anlatır. Bu nedenle 1. Tekil kişi anlatımı vardır.

​

Dünya Edebiyatında Roman:

​

• Günümüz roman anlayışına en yakın roman 16. yüzyılda Rönesans’tan sonra Givoanni Boccacio tarafından yazılmış olan “Dekameron’dur.

• Roman türünün ilk başarılı örneği olarak Miguel de Cervantes’in Don Kişot’u kabul edilir. (16. yy)

• Daniel Defoe “Robenson Cruze”yu macera romanın ilk örneği kabul edilir.

Türk Edebiyatında Roman:

​

• İlk çeviri roman Yusuf Kamil Paşa’nın Feneleon’dan çevirdiği “Telemak”tır.

• İlk roman Şemsettin Sami’nin “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ tır.

• Edebi anlamda yeterli ilk roman Namık Kemal’in “İntibah”ıdır.

• Batılı anlamda ilk edebi romanlar ise Halit Ziya’nın Mai ve Siyah ile Aşk-ı Memnu adlı eserleridir.

​

​

​

​

3- Masal

​

Belirli olmayan bir zamanda gerçekleşen olağanüstü olayların anlatıldığı nesir türüne denir.

Masalın Özellikleri:

​

• Masalda kişiler olağanüstü özelliklere sahip olabilirler.

• Kişilerin dışında olağanüstü canlılar da olabilir.

• İyiler her zaman kazanır, kötüler her zaman kaybeder.

• Yer ve zaman tam olarak belli değildir.

• Çocukları eğitme amacı taşır.

• Başında tekerleme bulunur.

Masalın Bölümleri:

Serim( Giriş): Tekerlemelerle giriş yapılır. Kişiler  tanıtılır.Masalın konusu hakkında bilgi verilir.
Düğüm (  Gelişme):  Okuyucunun merakını tahrik edici şekilde kahramanın başından geçen olaylar işlenir.  Olay bir çözüme kavuşturması gereken noktaya getirilir.
Çözüm (Sonuç): Olay bir sonuçlanır. İyiler kazanır.

Masal Türleri:

​

• Anonim Masallar: Söyleyeni belli olmayan masallara denilir. Keloğlan Masalları gibi

• Sanatsal Masallar: Söyleyeni belli olan ve belli bir amaçla yazılan masallara denilir.

​

Dünya Edebiyatında Masal

​

Eğer fabllar masaldan sayılırsa dünyada yazılan ilk masal Beydeba’nın Kelile ve Dimne’sidir. Bunun dışında “Binbir Gece Masalları”, “Grimm Kardeşler Masalları”, “La Fontaine Fabl”larıbu alanda önemli eserlerdir

Türk Edebiyatında Masal

​

Keloğlan Masalları anonim alanda en bilinen Türk masallarıdır. Sanatsal Masal anlamında ise Şinasi’nin “Tercüme-i Manzume”si La Fontain’den çeviridir. Eflatun Cem Güney masal alanında Türk Edebiyatında önemli çalışmaları olan birisidir.

​

​

​

4- Fabl :

​

Çoğunlukla hayvanların insana ait davranışları sergileyip konuşmalarına dayanan manzum  ya da nesir şeklinde olan öykülerdir. Bazı kaynaklar fabl türünü masala dahil ederler. Bu nedenle dünyaca ünlü fabl türündeki eserleri masala örnek verirler.

​

Fabl özellikleri:

​

• Aynı masaldaki gibi olağanütülükler olabilir.

• Masaldaki gibi ders verme amacı vardır.

• Ağırlıklı olarakkişileştirme ve konuşturma sanatları kullanılır.

• Hem şiir şeklinde hem de üz yazı şeklinde olabilirler.

Fablların Bölümleri:

​

• Giriş :   Kahramanların tanıtımı yapılır. Olay hakkında okuyucuyu az çok bilgisi olması sağlanır.

• Gelişme: Olayların birbirine bağlandığı bölümdür.

• Sonuç: Fabl’ın en kısa bölümüdür. Olay beklenmedik, şaşırtıcı bir şekilde biter.

• Kıssdan Hisse: Verilmek istenen ana fikir aktarılır. Bu bölüm her zaman olmaz. Bazen başta da olabilir. Olmadığı zaman ana fikir okuyucuya bırakılır.

Dünya Edebiyatında Fabl:

​

Beydeba'nın fablları Kelile ve Dimne adlı bir eser bilinen ilk fabllardandır. Ezop ve La Fontaine de Batı edebiyatında büyük fabl yazarlarıdır.

Türk Edebiyatında Fabl:

​

Türk Edebiyatındaki  ilk fabl örneği 'Harname' (Şeyhi)dir.  Ahmet Mithat Efendi ve Şinasi', Recaizade Mahmut Ekrem, Nabizade Nazım’ın fabl üzerine çalışmaları vardır.

​