DİNLEDEBİYAT
Atın yiğidi kendine kamçı vurdurmaz.
2.Ölçü (Vezin):
Şiirdeki dizelerin hece sayısı eşitliğine denilir. Ayrıca aruz vezninde hece değerlerinin de benzerliği esas alınır.
Ölçü Çeşitleri:
a.Aruz Ölçüsü:
Bu vezin çeşidinde hecelere uzun(kapalı), kısa (açık) değerler verilir. Bu değerlere uygun kalıplar oluşturulur. İlk mısranın kalıbına göre diğer mısralar yazılır. Aruz vezninde hem hece sayısı eşitliği, hem de hece değeri benzerliği şartı vardır. Ancak bu şartlara uymak çoğu zaman % 100 mümkün olamamaktadır. Bazen kalıplarda olan uyumsuzluklar söz konusu olunca aruz hatası denilip şiire devam edilir.
b. Hece Ölçüsü:
Dizeler arasındaki hece sayısı eşitliğine dayanan ölçüdür. Türklerin milli ölçüsüdür. Ahengi sağlamak amacı ile duraklar belirlenir.
c. Serbest Şiir:
Mısralar arasında belirlenmiş bir kural bulunmayan şiirlere denilir.
3. Kafiye Bilgisi
a. Redif:
Mısra sonlarındaki seslerin yazılış, okunuş, görev ve anlam bakımından aynı olmasına denilir. Bir şşirde önce redif aranır. Rediften sonra kafiyeye bakılır. Önce mısra sonlarındaki ses benzerlikleri bulunur. Ardından bu seslerin görev ve anlam bakımından da benzer olup olmadığı sorgulanır. Eğer görev ve anlam bakımından aynı iseler bunlara redif denilir. Görev ve anlam bakımdan aynı olmayan ses benzerlikleri kafiye denilir.
Garibim bana el diyorlar ...a
Ümid kalmamış yel diyorlar ...a
İyi ile kötü karışmış iyice ...b
Kayıp gidenlere sel diyorlar. ...a
“diyorlar” ses, anlam ve görev bakımından aynıdır. O yüzden redif oluyor.
b. Kafiye:
Mısra sonlarındaki ses benzerliklerine denilir. Bu ses benzerliklerinde görev ve anlam benzerliği olmamalıdır. Çünkü görev ve anlam benzerliği olursa kafiye değil redif olurlar.
Garibim bana el diyorlar ...a
Ümid kalmamış yel diyorlar ...a
İyi ile kötü karışmış iyice ...b
Kayıp gidenlere sel diyorlar. ...a
“diyorlar” redif olduğundan dolayı başka ses benzerliği var mı diye baktığımızda “el, yel ve sel” kelimelerindeki “el” ler karşımıza çıkıyor. Görev ve anlam benzerliği olmadığı için kafiye diyoruz.
Kafiye Çeşitleri:
1.Yarım Kafiye:
Mısra sonlarındaki tek ses benzerliği olan kafiye çeşididir.
Gelinlik içinde ol gelin ..a
Gerdanı boynua sal gelin. ..a
Dilerim ömür boyunca ...b
Saygıyı sevgiyi bil gelin. ..a
“gelin” ler redif, “l”ler yarım kafiye.
2. Tam Kafiye:
Mısra sonlarındaki iki ses benzerliğine denilir.
Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik ...a
Bina atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik. ...a
“dik” ler redif, “en” ler tam kafiye
2. Tam Kafiye:
Mısra sonlarındaki iki ses benzerliğine denilir.
Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik ...a
Bina atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik. ...a
“dik” ler redif, “en” ler tam kafiye
3. Zengin Kafiye:
Mısra sonlarındaki üç ve daha fazla ses benzerliğine denilir.
Bilirim adını sanını onun kim saklar? ...a
Belli bağrında tutar soğuk topraklar. ...a
“lar” hecesi birinci mısrada fiil yapım eki ve sonrasında geniş zaman ekinden oluşmakta, ikinci mısrada ise çoğul eki görevinde kullanılmaktadır. Bu nedenle redif olamazlar. “aklar” zengin kafiyedir.
4.Tunç Kafiye:
Mısra sonundaki sözcük diğer mısranın sonundaki sözcüğün son kısmı ise tunç kafiye oluşmuş olur.
Arkadaş, yurduma alçakları uğratma, tanı! ...a
Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı ...a
“tanı” sözcüğü ikinci mısrada “vatanı” sözcüğünün son kısmı olmuş. Bu nedenle tunç kafiyedir.
5.Cinaslı Kafiye
Mısra sonlarındaki ses benzerlikleri arasında cinas sanatı varsa (eş seslilik) bu kafiyeye cinaslı kafiye denir.
Asmaya ...a
Kapımdaki asmaya ...a
Ben yarimden ayrılmam ...b
Götürseler asmaya ...a
“asmaya” sözcükleri cinaslı kafiye olarak kullanılmıştır.